Nxasana

Kubhala u-Ernest Lulama Nxasana:

Abantu bakwa Nxasana:

 Lesi sizwe sidatshulwa yindoda eyodwa eyayingu Muthwa (SAN). Ekufikeni kwabamhlophe eKapa lodumo ngeminyaka yo 1652, zafika lezinsizwa zadlwengula izintombi zomdabu onsundu kwazalwa amaLawu (coloured ). Labobantu abampisholo abehlelwa nguloyo mshophi wokudlengulwa ngamabhunu kwakungabaThwa naKhoyikhoyi. AbaThwa bona babephila ngokuzingela kuphela kanti amaKhoi wona abezingela ephinde afuye nezinkomo. Cishe AbaThwa namaKhoi bebekhuluma ulimi ocishe lufane ngoba babezwana nxa bekhuluma. Kuthe ke enye indoda yomuThwa izizingelela yabona intombi enhle empofu ngebala,iLawu phela ngesixhosa. Yeshela waqonywa insizwa YomuThwa yileliLawu. AbaThwa phela ngokuhlala emigedeni wayihambisa ekhaya intombi leyo emigedeni yezintaba zokhahlamba. Intombi yeLawu akuthandanga ukuthi kuphilwe ngokuzingela ngoba phela yona yase ikubonile ukulima kumakhunu,ngako ke yathi esokeni layo akwehlelwe lapha phansi emathafeni kuyolinywa hhayi indaba yokuzingela kuphela. Insizwa ngokugajwa uthando yakuvuma ukushiya izihlobo nomndeni wakubo yanamathela kulesithandwa sayo behlela phansi emathafeni kwayolinywa. Basala abakubo emigedeni bephila impilo yokuzingela. UmuThwa lona ke wayephinde abeyinyanga njengoba sazi phela ukuthi ngasemuthini alufakwa kubaThwa. Kwakunelidamu elalinomnumzane lapha ezintabeni zokhahlamba,leyo nyoka igama layo kwakuthiwa iKAONXA. Wayefike lomuThwa ekhulume nayo lenyoka bese ke ukha lamanzi awaxube namakhambi thize alaphe ngawo isizwe sabenguni ebebakhelene naso lapha kuleya ndawo okuthiwa namuhla kukwaCekwana (Craighton). Abenguni lomuThwa bamubiza ngoNXASANA kuthathelwa enyokeni yakhe KAONXA. Uzilaphile ke uNxasana lezo zizwe zabeNguni zihlushwa ngumhudo zimbhadale ngezinkomo nangezimbuzi nangezimvu. Wagwilika ke uNxasana kanjalo, amadodana akhe abeganwa ngabeNguni ngoba phela kwasekuhlalwa nabo sebekguluma izilimuI zabeNguni okuyisixhosa kwathi muva sebehlakazwe yizimpi zoMfecane abanye bakhuluma isizulu, isixhosa nesisuthu. Amadodana kaNxasana kuthiwa abeganwa isithembu ngoba kuthiwa zazibukeka izinsizwa lezi zimpofu phela ngokwebala nezintombi zizikhalela kuzo. Yikho sithakazela sithi *Malilelwa yintombi ithi ngicela u ngithathe mfoka Nxasana angisena baba angisena mama ngigcine*. Futhi ngobuningi bemfuyo babehambisa izinkomo emakhweni abo bethi kuwukudlulisa umkhonzo nje ngaleso sipho base bethakazelwa kanje Skhonza ngenkomo. AmaNxasana abezihlalele ngokuthula lapha kwaCekwana ezifuyele ezilimele amabele angalwi zimpi. Indaba yaqala ukonakala uma iLembe lihlanganisa isizwe sabeNguni,isizwe esafika kuqala sibalekela uShaka,abaThembu ababeholwa yinkosi yabo uNgoza. Kodwa Abathembu kabazange besihlasele lesizwe samaNxasana besaba lemidwebo yabathwa eyayidwetshwe emantsheni. Abesibili ababedungululwe nguShaka Amachunu enkosi uMacingwane ngo 1823, babona amasimu amahle namabele bathi abasayindawo basihlasela lesi sizwe samaNxasana, besesiholwa nguNtuluzele indodana yenkosi uCekwana. Ahlakazeka kanjalo ke AmaNxasana indlu enkulu uNtuluzele wahamba nabanye bayokwakha lena kuQumbu. Abanye bagibela izintaba bayokhonza kuMshweshwe abanye basala njengoba kunobukhosi obulapha eXobho bama Nxasana. Iningi elilapha eXopho lizibiza ngo BELE okuyisithakazelo sakwa Nxasana. Abanye bazibiza ngamaFani laba abathatha usiko lwamaXhosa,abanye basebenzisa usuka uNxasana:


 
Izithakazelo zakwaNxasana

Nxasana
Mkhiwa,Gawu 
Mbekela
Vonkiya,Totoba
Dunjana
Mlungwana
Thaba
Skhonza ngenkomo kwabasemzini
Abafokazana bekhonza ngomlomo
Belelide elancelisa ingane ingaphesheya komlambo
Nyok’emnyama eyacand’isiziba
Isalukazi esafa namananana ikhehla lasifuna
Butsolo bentonga
Malilelwa yintombi ithi noma ungasangishadanga xa undichinikle qha:
Sizukulwane soMuthwa
Sizukulwane seLawu 
Amahlathi ayophela soshonaphi na?
Nonduna

*AmaNxasana wonke azalwa ngumuThwa neLawu,angabantwana besende elilodwa ezingu Nxasana

Tags:
Umbhali: Bongani Kholo Khumalo